De vaquita is ‘s werelds zeldzaamste zeezoogdier. Het is een kleine bruinvissoort die alleen nog gevonden wordt in de Golf van Californië, bij Mexico. Hij is te herkennen aan een grote, donkere ring om zijn ogen en donkere vlekken op zijn lippen. Zijn bovenkant is donkergrijs en verandert naar lichtgrijs richting zijn buik. De naam vaquita is Spaans voor ‘kleine koe’.

De kleine bruinvis wordt ongeveer 1,5 meter lang en weegt zo’n 50 kilogram. De vaquita zwemt graag in ondiep water, waar hij op zoek gaat naar voedsel zoals vissen en inktvissen. Het is een schuw dier, dat snel wegzwemt wanneer een boot in de buurt komt.

Deze bijzondere bruinvissoort is pas ontdekt in 1958, in de Golf van Californië. Nu, zo’n 60 jaar later raken we de vaquita alweer bijna kwijt, want de aantallen zijn dramatisch gedaald. Er zijn naar schatting nog maar zo'n 10 individuen over. Vaquitas komen namelijk regelmatig vast te zitten in kieuwnetten, dat is een speciaal type visnet, en verdrinken omdat ze niet meer naar boven kunnen zwemmen om adem te halen. Deze netten worden helaas vaak gebruikt bij illegale visserijactiviteiten. In de Golf van Californië, waar de vaquita leeft, wordt vooral illegaal gevist op de totoaba. De zwemblaas van deze vis levert op de Chinese markt veel geld op, omdat het als traditioneel Chinees medicijn wordt gebruikt. Niet alleen de vaquita is hierdoor al bijna uitgeroeid, maar ook deze vissoort zelf is inmiddels zwaar overbevist.

Als we de vaquita niet beschermen verliezen we deze kleine bruinvis voor altijd. De soort balanceert op het randje van uitsterven omdat zijn leefgebied niet veilig genoeg is. De Golf van Californië is een belangrijk gebied voor veel zeeleven en is UNESCO World Heritage gebied. Als deze regio goed beschermd wordt, is het niet alleen veiliger voor de vaquita om te leven, maar ook voor veel andere dieren.

In 2017 kwam er na jarenlang onderhandelen een goed bericht uit Mexico: het gebruik van gevaarlijke kieuwnetten werd verboden! Helaas is er, inmiddels enkele jaren na het verbod, nog steeds onvoldoende controle en handhaving en worden de netten nog steeds illegaal gebruikt. WWF doet daarom ook in 2021 weer een dringende oproep om de capaciteit van de controle-instanties en handhavers te versterken. Ook wil WWF meer steun voor legale vissers die in het gebied actief zijn, zich wel goed aan de regels houden en de vaquita willen beschermen. Ondanks de laatste droeve schatting van het aantal vaquita’s, slechts 10 dieren, laten recente waarnemingen zien dat er nog moeders met kalfjes zijn. Dat toont aan dat deze ernstig bedreigde diersoort zich nog kan voortplanten en nog steeds worstelt om te overleven.

WWF doet wereldwijd onderzoek naar alternatieve vistechnieken die veiliger zouden zijn voor de vaquita en andere walvissen. In samenwerking met andere organisaties adviseert WWF de Mexicaanse overheid over het verduurzamen van visserij. Hierbij hoort ook het opruimen van ‘ghost gear’, oftewel spooknetten en -lijnen. Deze visserijmaterialen liggen ongebruikt in zee, maar veroorzaken de dood van vaquita’s en andere zeedieren, omdat ze onbedoeld door blijven vissen.

De grootste bedreiging voor deze bruinvis zijn de netten die worden gebruikt voor de illegale visserij op totoaba, een bedreigde vissoort waarvan de zwemblaas in China zeer wordt gewaardeerd. Bij dit soort illegale praktijken zijn vaak ook wapens in het spel. WWF roept de autoriteiten van de drie landen op om de illegale handel in totoaba-zwemblazen te stoppen.