Maak véél meer ruimte voor het water met natuurontwikkeling, dat verdient zich dubbel en dwars terug!

Vorige week werden Duitsland, België en Nederlands Limburg getroffen door overstromingen na hevige regenval. Een verschrikkelijke ramp voor de mensen die erdoor zijn getroffen, machteloos zagen ze het water schade toebrengen aan huis en haard, de plek waar je je bij uitstek veilig moet voelen. Een uitzonderlijke extreme situatie ook. Maar toch, niet geheel onverwachts. Klimaatverandering met hevigere regenbuien, hogere afvoeren in de rivieren en stijgende zeespiegel is al decennia bekend, en we worden er steeds meer mee geconfronteerd, dit voorjaar zagen we nog de beelden uit Spanje en Italië. Het gaat niet alleen om hoog water en overstromingen, maar ook om droogte. We zijn uit balans.

Nederland wapent zich ook wel tegen deze toenemende dreigingen. Maar doen we dat wel genoeg? Ik woon zelf sinds kort in Amsterdam Noord onder zeeniveau. Bij het afsluiten van nieuwe verzekeringen las ik dat bij een doorbraak van de primaire keringen, een paar 100 meter van mijn huis, er niets vergoed wordt, dat drukte de feestelijke stemming wel wat. Gelukkig is dat voor de mensen in Limburg niet aan de orde, die waterschade wordt (nog) wel vergoed.

Intensief landgebruik ook oorzaak van meer wateroverlast

Naast klimaatverandering is er nog een andere reden waarom de dreiging van overstromingen toeneemt. En dat is de manier waarop we al meer dan 100 jaar het waterbeheer vormgeven en het land inrichten. Met het bedijken en het kanaliseren van beken en rivieren reduceren we de bergingscapaciteit en versnellen we de afvoer. Dat levert bij de toenemende regen of afvoeren die we nu ervaren problemen op. Ook is de afwatering van landbouwgebieden steeds efficiënter geworden, is er steeds meer land bebouwd en het areaal natuur wat water als een spons vasthoudt steeds verder afgenomen. De regen die dus valt hoopt zich heel snel op in de beken en rivieren en de piekafvoeren nemen toe. We veroorzaken het dus ook zelf door ons intensieve landgebruik.

Ruimte voor het water met natuurontwikkeling de oplossing

Sinds de (bijna) overstromingen in de jaren ‘90 in het rivierengebied is de oude praktijk van dijken verhogen en versterken verlaten en wordt er meer ruimte voor het water gecreëerd. Met het programma Ruimte voor de Rivier en Grensmaas als iconische voorbeelden voor dit nieuwe waterbeheer. Afgelopen juni nog werd Ooijen-Wansum opgeleverd, een enorm rivierverruimingsproject wat er nu voor gezorgd heeft dat de waterstand van de Maas bij Venlo niet te hoog werd. Dit kan ook langs beken, door ze weer ruimte te geven om te meanderen en te overstromen en het land eromheen en stroomopwaarts weer moeras of nat bos te laten worden waarin water kan worden opgeslagen. Voor het Duitse middengebergte onderzocht WWF samen met anderen dat het potentieel van natuurherstel tot 25% reductie van piekafvoer in de beekdalen is. Dat is een forse hoeveelheid die tot stand komt omdat die natuur het regenwater als een spons beter en langer vasthoudt.

Reflex

Belangrijk is nu dus om, na deze ramp, ons af te vragen hoe nu verder en daarbij niet de reflex van het defensief met dammen en dijken en behoud van het huidige landgebruik te kiezen. Maar te kiezen voor een aanpak met véél meer ruimte voor het water en de natuur in de beekdalen, zodat het water veel beter wordt vastgehouden. En ook langs de rivieren deze aanpak verder en grootser uitrollen. Kiezen voor een aanpak met meer veiligheidsmarges in deze onzekere tijden van klimaatverandering. Die ruimere marges kosten geld en grond maar leveren vooral veel op, voor veiligheid maar ook voor natuur en kwaliteit van wonen en vestigingsklimaat. Niet onbelangrijk want we moeten tussen de extreme weersituaties immers ook leven en wonen en dat doen we het beste in een mooi natuurlijk landschap met veel ruimte om te recreëren wat goed is voor onze gezondheid. Bedrijven en toeristen willen daar ook heen komen en zorgen zo voor werk en inkomen. Goedkoop is bovendien echt duurkoop, want alleen al de economische schade van droogte en wateroverlast kan tot 2050 oplopen tot 70 miljard volgens de Deltacommissaris. Het omvormen van land tot natuur is daarmee alleen al vanwege de schadereductie geen desinvestering. Wanneer beginnen we?

Urgentie

Dit alles speelt niet alleen in het rivierengebied maar ook in het kustgebied, met zijn dalende land te midden van een stijgende zee, zijn we op zoek naar de goed antwoord. Daar is wel wat haast bij want we willen nu kwaliteit van leven, de biodiversiteit verdwijnt vandaag, een eens-in-de-50 jaar-incident kan opeens ook morgen zijn en de systeemingrepen die nodig zijn kosten decennia om uit te rollen. De grote vraag is hoe beleid, bestuur en politiek in de goede actie gerichte stand komen, lange termijn gericht, brede welvaart dienend en ons als burgers leidend en verleidend door moeilijke keuzes naar een mooiere toekomst?

Wij roepen op tot echt een systemische omwenteling waarin we de grote opgave die klimaatverandering ons stelt aanwenden om uit de knel te komen die onze huidige vorm van intensief landgebruik ons oplegt. Ter inspiratie verwijs ik graag naar de plannen Ruimte voor Levende Rivieren en voor dubbele dijken. Ik sluit me volledig aan bij Floris van Alkemade, architect en Rijksbouwmeester, die onlangs in een aflevering van Zomergasten een pleidooi hield voor een verlangen naar verandering en een blik op de kansen die dat biedt.