Zoet zout zalm

Je ziet het niet zo makkelijk, zonder snorkel. Je staat er daarom als natuurliefhebber ook niet zo vaak bij stil. Maar veel natuur en soorten leven onder water. Zeker in Nederland waterland. De Rijn, Maas Eems en Schelde monden in ons land uit in de Noordzee, een overgang van zoet naar brak naar zout. Talloze vissoorten hebben in hun leven zowel het zoete van de rivier als het zoute van de zee nodig om hun levenscyclus te voltooien. Ik noem er een paar op: elft, fint, bot, dunlipharder, paling, prik, haring, houting, zalm, zeeforel, Europese steur, spiering, sprot en driedoornige stekelbaars.

Toen wij vijf jaar geleden met Sportvisserij Nederland gingen samenwerken om de natuur in de Rijnmonding/Haringvliet te herstellen ging er een wereld voor mij open. Al die vissoorten en al die specifieke levenscycli, geweldig. In de vismigratiekalender maakte we inzichtelijk wat er allemaal voor drukte en bedrijvigheid is daar onder water. Welke soort, per leeftijd, wanneer waar wil verblijven en welke migratieroutes dan nodig zijn. Een ongelofelijk web aan routes en behoeftes ontvouwde zich. Dat leek ons nuttig, want zoals dat voor mij allemaal nieuw was, is dat voor veel mensen die moeten meehelpen deze soorten in Nederland te behouden of terug te krijgen ook volstrekt onbekend.

Rijkdom

Wat ook onbekend blijkt is waar we vandaan komen, wat voor een rijkdom er ooit was. Door het prachtige analyse werk van Jaap Quack (Van Aal tot Zalm, tussen zoet en zout) is in beeld gebracht hoeveel vis er eigenlijk de vorige eeuw in onze rivieren en delta rondzwom. Vooral door te kijken hoeveel er gevangen werd. Door Jaap ontdekte ik ook dat er op talloze plekken in het Rijnmondingsgebied gewoon nog restanten zichtbaar zijn van de zogenaamde zalmzegenvisserij, waarbij vanaf een vaste plek vanaf de kant met enorme netten over volle breedte van de rivier zalm werd gevangen, in enorme echt ongelofelijke aantallen. 

Maar het is ook duidelijk dat dat nu niet meer zo is. Toen al, einde 19^e eeuw, blijkt uit de analyse, ging door de visserijdruk de visstand omlaag. En toen moesten in de 20^e eeuw de enorme riviernormalisaties – waarbij het paaigebied voor zalm en andere trekvissen verdween - en de ongekende watervervuiling nog komen. Nog altijd spreek ik oudere mensen in het veld, als wij weer ergens de belevingswaarde van de rivier voor recreatie promoten, dat zijzelf als kind er nooit ook maar aan gedacht hebben om te gaan zwemmen in die toen letterlijk stinkende en vol schuim staande rivier. Om een lang verhaal kort te maken, toen na 1953 werd begonnen met de deltawerken was het doek voor de talloze soorten migrerende vissoorten in de Rijn en Maas al gevallen. Allemaal verdwenen of slechts nog in zeer lage aantallen voorkomend.

Kerend tij

Nu de waterkwaliteit sterk is verbeterd en op veel plekken langs de Rijn en Maas zijn natuurherstelprojecten zijn uitgevoerd waarmee er weer paaigebied is voor verschillende soorten migrerende vis, keert het tij. Nu nog zorgen dat die vissoorten daar ook kunnen komen. Daarvoor moeten de deltawerken (vaker) open, evenals andere barrières zoals stuwen, dammen en waterkrachtcentrales. Veel is er op dat front ook al gedaan afgelopen decennia. Behalve de voordeur! In Nederland zit de voordeur bij het Haringvliet dicht en is alleen de route door de gekanaliseerde en zeer druk bevaren Nieuwe Waterweg open.

Zoetwater innamepunten naar het oosten

Vorig jaar is er na 30 jaar politiek debat wel eindelijk begonnen met het op een kier zetten van de Haringvliet. Wat wij zien als een belangrijke eerste stap. Het is nu zaak om snel door te pakken en van de kier een opening te maken die ruimbaan geeft aan zalm en al die andere soorten trekvis. En daar heeft WWF jaren geleden al plannen voor ontwikkeld, die nu samen met de overheid zijn getoetst en solide bevonden. Omdat de verbinding tussen zee en rivier herstellen zorgt voor indringing van zout water moeten we innamepunten voor onze zoetwatervoorziening voor landbouw, drinkwater en industrie die in die invloedssfeer liggen aanpassen en meer naar het oosten verplaatsen. Dat zijn er een paar en omdat we, zelfs nu met droogte, een enorme aanvoer van zoetwater via de Rijn hebben is dat in principe geen enkel probleem. Sterker nog, hiermee worden deze zoetwater innamepunten - die door zeespiegelstijging sowieso gaan verzilten - verbeterd. Alle kans nu dus om de komende jaren al versneld, om de 30 jaar treuzelen met de kier goed te maken, de kier veel verder te openen. Meer weten? Kijk op het Flows platform voor een uitlegvideo.  

En wat doen die vissen dan?

Nou, die komen dan op eigen kracht terug, omdat er nog populaties op de Noordzee voorkomen die overleeft hebben in riviersystemen in Ierland of Scandinavië die niet verwoest zijn. Of ze komen terug met wat hulp door ze te kweken en te herintroduceren. Iets wat de Duitsers al jaren doen voor zalm bijvoorbeeld. En we hebben haast hiermee! Een soort als de Europese steur staat op het punt om mondiaal uit te sterven. In de Gironde werd tot voor kort nog natuurlijke voortplanting waargenomen maar ook dat is gestopt. Gelukkig is er al wel jaren een kweekprogramma lopende in Frankrijk en is er overeenstemming met Frankrijk en Duitsland om dat programma ook aan te wenden om een herintroductie in de Rijn te starten. Bij het ministerie van LNV hebben we nu het verzoek voorliggen om dit tot beleid te maken.

Ook hier lopen we vanuit de natuurbescherming voorop, als jaren geleden startte we met experimentele uitzettingen en brachten we de kansen voor de terugkeer van deze iconische soort in beeld. De overheid kan niet achterblijven. Onze ambitie: we gaan de Europese steur samen met zalm, elft en talloze andere soorten een nieuwe toekomst bieden in de Rijn. En zo bouwen aan een mooier Nederland waar we geen soorten meer verliezen maar er dit decennium nog soorten bij krijgen!