De wolf is een beschermde diersoort. Dat betekent dat het doden, vangen en opzettelijk verstoren van wolven verboden is. Maar de aanwezigheid van wolven in Nederland leidt tot felle discussie, en bange mensen. Natuurbeschermers zijn blij met de terugkeer van de wolf door zijn belangrijke rol in het ecosysteem. Maar veehouders zijn bang voor de veiligheid van hun schapen. En ouders zijn bang voor de veiligheid van hun kinderen. Is al die angst voor de wolf terecht?
Als je beter geïnformeerd bent, heb je minder te vrezen van de soort. Begrijp je zijn gedrag beter, dan weet je wat je moet doen, of juist moet laten. Dan is het prima mogelijk om als mens vreedzaam samen te leven met de wolf.
Dat is niet waar. De wolf ziet mensen niet als prooidier, ook kinderen niet. Roodkapje is een sprookje met een diepere betekenis dan kinderen waarschuwen voor een grote boze wolf. Uit DNA-onderzoek van wolvenpoep blijkt dat het menu van een wolf vooral bestaat uit herten (ree 50-60%, edelhert en damherten 10%) en wilde zwijnen (20%). 1-5% is vee. In de 21ste eeuw is in Europa geen dodelijke aanval van wolven op mensen geweest.
Als je een wolf met rust laat en niet provoceert, is hij niet gevaarlijk voor mensen. Een wolf is van nature mensenschuw en zal mensen meestal mijden. Wolven die bang zijn voor mensen zullen het langste leven, meer jongen krijgen en hun voorzichtige gedrag ook hun jongen weer aanleren.
Onder bepaalde omstandigheden kan de wolf wel gevaarlijk wórden voor mensen. Als een wolf een mens bedreigt of aanvalt heeft dat te maken met omstandigheden die de mens zelf heeft gecreëerd, zoals een verwonding door een strik of kogel, als hij in het nauw gedreven wordt en zich bedreigd voelt of een welp beschermt en hij zich verweert.
Uit een diepgaande analyse van de Europese Commissie over de wolf in Europa blijkt dat er in de afgelopen 40 jaar in Europa geen enkele geverifieerde dodelijke aanval van een wolf op mensen is geweest. De zeldzame keren dat een wolf een mens aanviel ging het om hondsdolle wolven (hondsdolheid komt in Nederland zelden voor), om wolven die waren aangeschoten en vervolgens werden benaderd, of om wolven die gewend waren geraakt aan mensen.
Niet waar. Er wordt vaak aangenomen, wellicht gebaseerd op het Amerikaanse idee van grote nationale parken, dat wolven uitgestrekte wilde gebieden nodig hebben om te kunnen floreren. Hoewel het duidelijk is dat het herstel van wolven in Europa verband houdt met de toename van het bosareaal en de overeenkomstige toename van prooisoorten, zijn wolven niet bijzonder gevoelig voor menselijke activiteiten en kunnen ze samenleven met land- en bosbouw in een gemengd landschap. Hoewel het leefgebied een beperkende factor blijft, is het niet de belangrijkste factor.
Er komt een moment dat er een evenwicht is ontstaan tussen het aantal wolven en wat het landschap aan voedsel levert. Er zijn nog steeds gebieden in Nederland die rustig genoeg zijn voor wolven om ongestoord te kunnen leven. De populatie wolven zit in Nederland momenteel nog in de fase van groei en wordt vooral bepaald door immigratie, emigratie, voortplanting en sterfte. Uiteindelijk zal de groei afnemen door factoren zoals hoeveelheid voedsel, geschikt rustgebied, verstoring door menselijke aanwezigheid en concurrentie met andere territoriale wolven. Hierdoor neemt de grootte van het aantal welpen af en neemt het sterftecijfer van jonge wolven toe. Bij welke aantallen dat zal zijn is nu nog niet te voorspellen, maar dit effect is in het oosten van Duitsland inmiddels duidelijk te zien.
Dat lijkt waar te zijn. Dat wolven niet altijd de boosdoener zijn is een feit - want ook honden en vossen doden vee. Maar díe gegevens worden niet systematisch en centraal bijgehouden. Er wordt alleen een melding gedaan als het vermoeden bestaat dat het om een wolf gaat. Als iemand een loslopende hond of de hond van de buurman heeft gezien, wordt daarvan geen melding gedaan.
Het is tricky want niet helemaal volgens de regels der wetenschap, maar als je de data van studentenonderzoek van een aantal jaar geleden in 2 provincies vertaalt naar heel Nederland zouden honden en vossen tot wel 7.000 -12.000 keer per jaar schapen aanvallen in Nederland. Wolven doen dat enkele honderden keren per jaar. Maar pas als centraal wordt bijgehouden hoe vaak schapen door andere dieren dan een wolf worden gedood, kunnen we deze bewering verifiëren.
Dat is absoluut waar. In het verleden is veel onderzoek gedaan naar effectieve methoden voor het beschermen van vee, en daaruit komt naar voren dat schade het meest effectief is te voorkomen met het uitrasteren van schapen en andere kwetsbare landbouwhuisdieren met stroomdraden/-hekken/-netten en het gebruiken van kuddebewakingshonden. Daarmee is heel veel schade aan vee te voorkomen, mits het raster goed geplaatst is en dagelijks wordt gecheckt.
Kijk naar België waar wolvenrasters effectief worden ingezet. In Vlaanderen daalde het aantal stuks vee dat in 2023 door wolven werd gedood met bijna 50 procent ten opzichte van het jaar ervoor. Het gemiddelde aantal schapen dat door 1 wolf wordt doodgebeten daalt daar al een aantal jaar.
Dan Nederland. Daar staan schapen die door wolven worden aangevallen vrijwel nooit achter een goed wolvenraster. Dat blijkt uit een analyse van NU.nl. Bij ruim 600 wolvenaanvallen in 4 jaar tijd stond vee slechts 6 keer achter een wolfwerend raster, dus ongeveer 1 procent van de door wolven aangevallen schapen was goed beschermd. In die ruim zeshonderd gevallen was er door veehouders géén poging gedaan om schapen en ander vee goed te beschermen tegen wolven. Soms was er wel een raster maar was het niet goed geplaatst of vertoonde het gebreken. Het gerucht dat een wolf er gewoon overheen springt of eronderdoor graaft berust meestal op gevallen van niet goed geplaatste of defecte rasters. Bij de inzet van preventieve maatregelen als elektrische hekken kunnen boeren nog wel wat beter begeleid worden. Goed geplaatste rasters kunnen veel leed voor vee en boer voorkomen.
Er zijn in Nederland subsidies om wolfwerende maatregelen te nemen die ervoor zorgen dat vee goed beschermd is. Helaas wordt hier nog veel te weinig gebruik van gemaakt, soms omdat het te duur of ingewikkeld is. Wat ook niet helpt is dat dierhouders in alle gevallen schadevergoeding krijgen, ook als hun dieren niet beschermd worden. Terwijl de nadruk juist zou moeten liggen op het nemen van preventieve maatregelen om aanvallen tegen te gaan, zoals de rasters. Als dat al in een vroeg stadium gebeurt krijgt de wolf kans om te leren dat vee géén makkelijke prooi is. Het dier zal dan hoogstwaarschijnlijk verder trekken en op zoek gaan naar wild en ook aan nageslacht leren dat vee geen makkelijke prooi is.
Vooropgesteld: een veehouder heeft de plicht zijn dieren tegen gevaar te beschermen. Of dat nou bescherming is tegen brand, een hond, een parasiet, insect of een wolf. Een deel van de kosten van de beschermingsmaatregelen tegen wolven komt voor rekening van de veehouder zelf.
Maar het klopt dat de veehouder ruimhartiger zou moeten worden gesubsidieerd. Het materiaal voor wolfwerende maatregelen wordt vergoed maar het ontbreekt aan voldoende ondersteuning door experts en menskracht voor de aanleg en het onderhoud. Ook is het problematisch dat een veehouder maar eenmalig voor het materiaal wordt betaald, als het stuk gaat of gestolen wordt moet de veehouder zelf nieuw materiaal betalen. En er is een maximum van 20.000 euro vergoeding per bedrijf. Bedrijven met meerdere kuddes zitten dan snel aan het maximumbedrag.
Dat is wel en ook weer niet waar, het ligt genuanceerd. Dat wolven van nature mensen vermijden betekent niet dat de menselijke omgeving vermeden wordt. Een wolf die ‘s nachts of overdag in de buurt van dorpen loopt is normaal. Ook een wolf die stopt als hij mensen ziet en naar ze kijkt vertoont normaal gedrag voor een wolf. Het betekent niet dat een wolf ook actief mensen opzoekt. Om te voorkomen dat een wolf mensen van dichtbij benadert, moet worden voorkomen dat een wolf mensen associeert met voedsel.
Soms proberen mensen, bijvoorbeeld fotografen, een wolf te lokken met voer. Het voeren van wolven maakt ze minder bang voor mensen en zal ze aansporen mensen op te zoeken. Wolven mogen daarom – net als andere wilde dieren – nooit gevoerd worden.
Om ervoor te zorgen dat de wolven in Nederland geen brutale wolven worden die zelf mensen opzoeken, moeten wij als mens weten wat we wel en niet moeten doen, namelijk:
Op deze manier zullen de wolven ook in Nederland bang blijven voor mensen en mensen zien als een potentiële bedreiging, en afstand houden. Dit is in het belang van zowel de mens als de wolf.
Jawel hoor, dat kan best - als je je aan de regels houdt. Wolven kunnen in een hond een concurrent zien en loslopende honden in hun leefgebieden op agressieve wijze verjagen. Wolven kunnen in een hond echter ook een potentiële partner zien. In Nederland en Europa zijn geen gevallen bekend van wolvenaanvallen op honden die aangelijnd met mensen in de natuur wandelden (wel zijn jonge wolven soms nieuwsgierig naar wandelaars met een hond, maar dit heeft nooit tot incidenten geleid). Belangrijk is om altijd je hond aan de lijn te houden in natuurgebieden met wilde dieren, of dat nou een wolf of een Schotse hooglander of een Konikpaard is.
Dat is waar, met een kanttekening. (Buitenlands) onderzoek toont aan dat er een duidelijke relatie is tussen de hoeveelheid wilde dieren die beschikbaar is voor de wolf en de kans op een aanval door een wolf op vee. Dus als jagers zouden ophouden wild te doden, zou er meer voedsel zijn voor wolven. Maar wel met de kanttekening: voor rondtrekkende wolven geldt dit niet. Jonge wolven gaan op een gegeven moment uit de roedel en op zoek naar een eigen territorium, in nieuw gebied. Zij komen op die zoektocht door andere gebieden ook in gebieden waar schapen staan. Als die niet goed staan afgerasterd dan treft de wolf een wandelend buffet aan en lopen de schapen een behoorlijke kans om gepakt te worden.
Nee, dat is niet waar. Morgen of overmorgen of volgende week komt er dan weer een nieuwe wolf uit Duitsland aanlopen die het gat opvult. En als schapen dan nog steeds niet beschermd staan, dan ontstaat dezelfde situatie. Het is dweilen met de kraan open. Voorkomen dat een wolf een schaap als prooi gaat zien en zorgen voor kuddebeschermingsmaatregelen, is het beste. De suggestie dat afschot een snelle en eenvoudige oplossing is voor het probleem is niet waar.
Een jonge wolf leert van zijn ouders hoe hij moet jagen op wilde dieren zoals zwijnen of herten, en als hij 1 of 2 jaar oud is, is hij een volleerde jager geworden, verlaat hij de roedel en gaat op zoek naar een eigen territorium. Maar als een van de ouders doodgeschoten wordt kan de roedel eerder uit elkaar vallen. Dan hebben de jonge wolven geen rolmodel en kunnen ze nog niet goed jagen. Dan kiezen ze voor de gemakkelijke oplossing en vallen ze schapen of ander vee aan. Dat gedrag dooft pas uit als ze ervaring opdoen met het jagen op wilde prooien. In de tussentijd kunnen ze heel wat schade aanrichten bij schapen die niet goed beschermd worden door rasters, stallen of kuddehonden.
Er is momenteel geen onderzoek dat een causaal verband kan aantonen tussen legaal afschot van wolven en vermindering van predatie op vee.
Dat het in sommige andere Europese landen makkelijker lijkt om op wolven te mogen jagen heeft te maken met de omvang van de populatie. Als je een heel grote populatie hebt, kun je als land wat aan populatiebeheer d.m.v. jacht doen. Maar in Nederland hebben we nog een heel kleine populatie en mag het alleen in uitzonderlijke gevallen.
Als er aantoonbaar sprake is van een ‘probleemwolf’ is afschot ook in Nederland toegestaan. Als preventiemaatregelen niet werken en een wolf steeds opnieuw ernstige schade aanricht aan vee, kan de provincie besluiten om deze wolf af te schieten. Elk geval wordt individueel beoordeeld en er worden meerdere criteria in overweging genomen voordat er beslist wordt om een ‘probleemwolf’ af te schieten. Het risico dat de problemen daarna terugkomen of groter worden doordat een roedel uiteenvalt en de jongen gaan zwerven, blijft wel bestaan.
Het ongericht een populatie verminderen door jacht zoals in Zweden telkens weer gebeurt heeft niets te maken met het afschieten van een ‘probleemwolf’ en is verboden. Zweden wordt hiervoor ook steeds weer op de vingers getikt door Brussel.
Nee. Het afschieten dat dan wordt toegestaan gaat niet helpen, zie hierboven.
Er is geen solide wetenschappelijk bewijs dat een wijziging van de beschermingsstatus rechtvaardigt waardoor je wolven wel zouden mogen afschieten in Europa en Nederland. Integendeel, de wolf heeft een ongunstige staat van instandhouding in zes van de zeven biogeografische regio's van de EU volgens de laatste beoordeling in 2019. Er zijn geen wetenschappelijke data ter ondersteuning van een wijziging van de beschermingsstatus van de wolf. Beslissingen nemen die niet op wetenschap zijn gebaseerd, moeten we niet doen en zouden een zorgwekkend precedent zijn: wat begint met wolven zou zo maar kunnen leiden tot het afzwakken van alle natuurwetten in de EU.
Nee, dat is niet waar. Een wolf heeft in de natuur een ongelooflijk belangrijke rol te vervullen. Het is eigenlijk de dirigent van het hele ecosysteem. We zien bijvoorbeeld op de Veluwe dat er jaarlijks zo’n 50 tot 80 procent van alle herten en zwijnen geschoten moeten worden om de hoefdierpopulatie een beetje in toom te houden. En de wolf kan daar een hele belangrijke rol in vervullen doordat hij juist op deze dieren jaagt, maar vooral omdat hoefdieren ander gedrag gaan vertonen als ze weten dat er een roofdier in de omgeving is. Dat zorgt voor meer variatie in de vegetatie omdat niet meer alles wordt afgegraasd door hoefdieren; ze vermijden plekken waar ze kwetsbaar zijn voor een roofdier.
Wolven waren hier eerder dan wij met onze miljoenen stuks vee. Het is door mensen dat de wolf in Nederland is uitgeroeid. Maar wolven maken integraal deel uit van het natuurlijk erfgoed van Europa, inclusief Nederland, en ze spelen een vitale rol bij het handhaven van de balans in ecosystemen en biodiversiteit. En daar zijn we allemaal van afhankelijk.
Houders van vee zijn verplicht te voorkomen dat hun dieren worden blootgesteld aan gevaren. Als je je schapen niet goed beschermt, loop je een risico ze kwijt te raken aan een wolf, of, wat ook met regelmaat gebeurt, aan een hond. Van nature zijn wolven ’s nachts actief waardoor dan het risico van een aanval op vrij rondlopend vee het grootst is. Om schade te voorkomen moeten veehouders hun dieren beschermen tegen wolven door ze op stal te zetten of achter elektrische rasters en/of met bewaking door kuddehonden. Het is geen eenvoudige opgave om je vee te beschermen tegen wolven, maar met wat investeringen, subsidie en een zorgvuldige werkwijze kan het wel. Schade door wolven valt nooit geheel uit te sluiten, maar de kans op een aanval door de wolf kan wel beperkt worden door de inzet van preventieve maatregelen.
Echter, wolven zijn niet heilig. Als een wolf agressief gedrag naar mensen vertoont dan moet hij kunnen worden afgeschoten. Het Wereld Natuur Fonds heeft daar begrip voor.