Brazilië: natuurlijke rijkdom en armoedig beleid

Ik wist al snel dat ik me in wilde zetten om de prachtige natuur die dit land rijk is te beschermen. Sinds ongeveer twee jaar coördineer ik het WWF beschermingswerk in de Amazone en het Atlantisch Regenwoud. Twee bijzondere en onmisbare gebieden, waarvan grote delen in Brazilië liggen. Intussen ben ik nog meer van het land gaan houden, maar de natuurlijke rijkdom van het land heeft ook een keerzijde.

Bedrijven boven bossen

Brazilië had het niet makkelijk de afgelopen maanden. Het land werd immens hard getroffen door Covid-19, een grote ramp voor de bevolking. Tegelijkertijd kreeg ook de natuur het zwaar te verduren. Het land zou een wereldwijd voorbeeld kunnen zijn op het gebied van natuurbehoud en duurzame oplossingen. Maar de regering-Bolsonaro lijkt er juist alles aan te willen doen om Brazilië te beroven van zijn prachtige natuur. En waarom? Omdat het belang van sommige bedrijven en politieke groepen boven bossen gaat, geld boven natuur en vernietiging boven ontwikkeling. Een hele verkeerde – en rampzalige – prioriteitenlijst als je het mij vraagt (spoiler: er is nog hoop!).

Branden breken records

Brazilië domineerde de afgelopen jaren elke zomer het nieuws: elk jaar gaan grote stukken natuur in onder meer de Amazone in vlammen op, moeten mensen hun huizen ontvluchten en verliezen dieren hun leefgebied. Twee jaar geleden werd de situatie onhoudbaar en kwamen we in actie om de grootschalige branden te helpen blussen. Bizar maar waar: de records van die zomer zijn alweer verbroken. In mei 2021 lag het aantal branden 44 procent hoger dan in mei 2020. De piek van het brandseizoen ligt pas in augustus/september, dat voorspelt dus weinig goeds.

Het droge seizoen is officieel pas net begonnen, maar ook in het regenseizoen viel er nauwelijks neerslag dit jaar. Het midden en zuiden van Brazilië kampen met de ergste droogte in bijna honderd jaar tijd. Dit is deels te weten aan het weerfenomeen La Niña, maar ook grotendeels aan de ontbossing van het gebied. Afgelopen mei werd maar liefst 83 procent meer ontbost dan in dezelfde maand een jaar geleden! Door de grootschalige kap, ontstaat minder wolkvorming boven de Amazonerivier. De vochtigheid in de atmosfeer vermindert, en er valt minder regen. Niet alleen in de Amazone, maar in een groot deel van het Zuid-Amerikaanse continent. Op de lange termijn bijt de droogte de ontbossers in de staart: wetenschappers voorspellen dat de door ontbossing ontstane droogte de Braziliaanse landbouw in 2050 al 200 miljard dollar zal kosten.

Ontbossing zorgt dus behalve voor branden, ook voor meer droogte. En het ergste is: deze ontbossing is totaal onnodig. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, is ontbossing niet nodig om voedsel te verbouwen. Als beter omgegaan wordt met de bestaande landbouwgrond, kan daarop voldoende voedsel worden geproduceerd. Het ontbossen van nieuwe stukken gaat dus grotendeels om pure hebzucht op korte termijn.

Illegaal wordt legaal

MapBiomas deed onderzoek naar de ontbossing in Brazilië. In 2020 verloor Brazilië 24 bomen per seconde! In een dag tijd werden meer dan twee miljoen bomen gekapt. De ontbossing besloeg vorig jaar bijna 14.000 km2, dat is ongeveer een derde van Nederland. Nog schokkender: volgens het rapport was 99,8 procent van deze ontbossing illegaal.

De komende jaren wordt steeds meer ontbossing waarschijnlijk legaal in Brazilië. Dat is een goede ontwikkeling, hoor ik je denken. Het tegendeel is waar. Er staat namelijk een omstreden wetsvoorstel (de landroof-wet) op de politieke agenda. Dit wetsvoorstel staat het toe om land illegaal te ontbossen, waarna het na drie jaar officieel eigendom wordt van de ontbosser. In plaats van de onmisbare Amazone te beschermen tegen ontbossing, wil de regering dit dus stimuleren en belonen.

Goudzoekers: georganiseerde misdaad

Wat ik zo bijzonder vind aan de Amazone is dat er honderden gemeenschappen zijn die al dan niet in isolatie leven van de rest van Brazilië en de moderne wereld. Grote delen van de Amazone behoren toe aan deze gemeenschappen, die al duizenden jaren samenleven met de natuur. Neem de Yanomami bijvoorbeeld. Hun gebied omvat negen miljoen hectare van de Amazone, dat is twee keer Nederland! Er wonen zo’n 27.000 mensen, verdeeld over enkele honderden dorpen.

Sinds een paar maanden voltrekt zich een ramp in dit normaal vredige gebied: zeker twintigduizend goudzoekers overspoelen de regio nu de goudprijzen wereldwijd blijven stijgen. Deze goudzoekers komen niet met een zeefje en een gammel bootje zoals vroeger, nee, dit is georganiseerde misdaad. Met speedboten en lichtgewicht vliegtuigen dringen ze het gebied binnen. Dorpen compleet met huizen, winkels en restaurants worden uit de grond gestampt. Grote stukken bos worden volledig verwoest om mijnen te realiseren. Wat achterblijft zijn enorme kraters in een kaal en vernietigd landschap.

En de Yanomami-gemeenschappen? Die worden meedogenloos aangevallen. In mei openden goudzoekers verdeeld over veertig boten het vuur op een dorp, in een andere regio werden zelfs kinderen gedood. Wetshandhavers die de dorpen te hulp schoten, werden ook onder vuur genomen. En de regering? Die grijpt niet in, maar onderzoekt de mogelijkheden om de zoektocht naar goud te legaliseren.

Jaguar versus snelweg

Ook toeristische trekpleisters blijken niet veilig voor de vernietigingsdrift van de regering. De toekomst van een van de natuurwonderen – het Iguaҫu National Park, rondom de gelijknamige bekende watervallen - hangt aan een zijden draadje. Wie er wel eens geweest is (het park trekt normaal gesproken zo’n twee miljoen bezoekers per jaar), weet dat er weinig gebieden bestaan die zo idyllisch zijn als dit. Deze grootste watervallen ter wereld worden omgeven door de groenste jungle en bewoond door dieren zoals de kleurrijke toekan, de eigenwijze witsnuitneusberen en de machtige jaguar.

In de jaren 50 werd er een illegale weg aangelegd, dwars door dit huidige UNESCO-gebied. In 1986 werd de route officieel gesloten, maar tot de definitieve sluiting in 2003 was deze nog in gebruik en bekend bij smokkelaars, stropers en andere criminelen. Sindsdien is de weg weer overgenomen door de natuur. De regering heeft echter het plan opgevat om deze weg te heropenen. De kans bestaat dat het voorstel in de komende weken al besproken wordt. Als het voorstel aangenomen wordt, opent dit ook de rampzalige mogelijkheid om wegen aan te leggen in andere beschermde gebieden in Brazilië, zoals de Amazone.

Iguaçu National Park is een van de laatste leefgebieden van de jaguar. Ruim tien jaar geleden leefden er ongeveer 40 jaguars in het gebied. Door beschermingswerk van WWF en lokale partners is dit aantal in 2019 gestegen naar 105! De heropening van de weg geeft stropers en jagers meer toegang en snijdt het leefgebied van de jaguar in tweeën, waardoor de dieren elkaar niet meer kunnen bereiken. Een regelrechte ramp voor de dieren wiens leefgebied verkleind wordt, voor het bos dat gekapt moet worden, en voor de bewoners die de inkomsten van toerisme mis gaan lopen.

Zonneschijn na de regen

Hoewel de situatie in Brazilië er, op zijn zachtst gezegd, niet positief uitziet, houd ik hoop. De lokale en inheemse gemeenschappen, de media, de Brazilianen zelf, de vele donateurs wereldwijd, alle gemotiveerde en betrokken collega’s van WWF en andere organisaties: allemaal zien we hoe bijzonder en onmisbaar de natuur is. Zo lang we dit onthouden en van ons laten horen, houd ik hoop. En van ons laten horen doen we!

Onze Braziliaanse collega’s stelden een plan op om Brazilië duurzaam de toekomst in te loodsen. Gericht op een groene economie, een betrokken maatschappij, rechten en erkenning voor inheemse en lokale gemeenschappen en een focus op natuurbehoud en herstel. Er wordt bijvoorbeeld hard gewerkt om bestaande natuurbeschermingswetten te behouden, samen met de lokale bevolking voeren we rechtszaken om hun gebied te beschermen, en we werken samen met internationale bedrijven tegen ontbossing.

Beschermt Europa de Amazone?

Ook hier dragen we ons steentje bij aan het behoud van onder meer de Amazone. Eind 2019 tekenden tienduizenden Nederlanders voor strengere Europese wetgeving tegen ontbossing. De Europese Commissie bekijkt momenteel hoe ze bedrijven kan verplichten hun productieketens vrij te maken van ontbossing en mensenrechtenschendingen, en zo te zorgen dat producten gelinkt aan nieuwe ontbossing niet meer op de Europese markt belanden. Hoe deze wet eruit gaat zien weten we nog niet, gaat het een game changer zijn of slappe hap? We hopen begin volgend jaar te weten of de EU zich daadwerkelijk in gaat zetten voor de bescherming van kwetsbare natuurgebieden. Deze maatregelen zullen dan waarschijnlijk een flinke schok teweeg brengen in Brazilië. De hoop dat de regering wakker wordt geschud, heb ik niet. De hoop dat de rest van de wereld mee kan helpen de prachtige Braziliaanse natuur te behouden, heb ik wel! #Together4Forests