Wat doe je als wilde dieren gevaarlijk dichtbij komen?
Je hoeft Bwabwata National Park in Namibië maar binnen te gaan en je weet: hier wonen olifanten. Planten zijn ontworteld en kaalgevreten en je ziet nauwelijks acaciabomen die met rust zijn gelaten. Dat zou nog tot daar aan toe zijn als de olifanten niet óók de velden rond de dorpen in Bwabwata zouden leegeten. De mensen die er wonen, kunnen met één nachtelijk olifantenbezoek hun complete oogst kwijt zijn. En daarmee hun inkomen.
Hierboven: Humphrey Mwanga, een ranger in Wuparo Conservancy, Namibië, legt uit hoe blikjes olifanten op afstand houden © Gareth Bentley / WWF
In het Westen kijken we vaak met vertedering naar de grijze kolossen. Olifanten zijn rond, loom en slim. Aaibaar, zou je zeggen. Maar wie een kudde wilde olifanten langs zijn huis ziet denderen, weet beter. En wie z’n kinderen honger ziet lijden vanwege een kaalgevreten maïsveld, komt snel in de verleiding om de boosdoener aan te pakken.
Dit is, in een notendop, het ‘mens-dierconflict’: de botsing tussen mens en dier die vechten om hetzelfde stukje land. Of eigenlijk: om voedsel. Het is immers de behoefte aan voedsel die wilde dieren ertoe drijft bij de mens op bezoek te gaan. En het is vaak het verlies van inkomen – de opbrengst van hun land – dat mensen ertoe drijft om wilde dieren te bestrijden. Zelfs soorten die worden bedreigd in hun voortbestaan, zoals olifanten, ijsberen, sneeuwluipaarden, berggorilla’s en tijgers. Het mens-dierconflict is één van de grootste bedreigingen voor het voortbestaan van deze beschermde en zeldzame soorten. En het conflict heeft ook voor mensen een hoge prijs. De schade aan oogsten en vee loopt wereldwijd in de tientallen miljoenen euro’s per jaar. En erger: het kost levens, want soms vallen wilde dieren mensen aan. Alleen al in India doden olifanten elk jaar vierhonderd mensen.
Het mens-dierconflict vraagt om slimme oplossingen. De olifant tot beschermde diersoort uitroepen, is niet genoeg zo lang mensen zijn leefgebied blijven inpikken. Het moet anders: een groter leefgebied geeft olifanten de ruimte, waardoor ze mensen en hun landbouwgrond met rust zullen laten. Het risico dat olifanten slachtoffer zullen worden van wraakzuchtige boeren zal hierdoor verminderen. En dat is precies waaraan wordt gewerkt in zuidelijk Afrika.
In een gebied dat zich uitstrekt over delen van Angola, Botswana, Namibië, Zambia en Zimbabwe ontstaat momenteel een enorm grensoverschrijdend park, de Kavango Zambezi Transfrontier Conservation Area (KAZA). Wilde dieren houden zich immers niet aan landsgrenzen en daarom gaat KAZA daar overheen. Het park is zo groot dat er altijd genoeg te eten is voor wilde dieren. Het punt is: ze moeten wel naar het voedsel toe kunnen. Daarom komen er zes routes die dieren kunnen volgen om van de ene kant van KAZA naar de andere te trekken. Zonder in conflict te raken met mensen. Sterker nog: als alles goed gaat, kan de bevolking straks op een extra inkomstenbron rekenen: toerisme.
Maar de vijf betrokken landen hebben natuurlijk wel hun eigen wegenstelsel, landbouwgebieden, wetten en regels. Dat moet allemaal op elkaar worden afgestemd. Een ingewikkeld proces dat een lange adem vergt. Soms te lang. Zo lijkt de regering van Botswana, het land met de meeste olifanten van Afrika, helemaal klaar met de landbouwschade die olifanten aanrichten. Botswana heeft in 2014 de jacht op olifanten verboden, maar de regering vindt nu dat er te veel olifanten zijn. Daarom wil ze de plezierjacht weer toestaan.
Het Wereld Natuur Fonds lost het probleem liever anders op: door de olifanten via veilige KAZA-corridors naar gebieden te leiden waar weinig olifanten zijn. Zoals Zambia. Daar ligt Kafue National Park, dat nog behoorlijk wat olifanten kan herbergen. Om in Kafue te komen, moeten de olifanten Nationaal Park Sioma Ngwezi doorkruisen. Daar bleven ze lange tijd liever weg. In de jaren dat in Zambia’s buurlanden Angola en Namibië militaire conflicten werden uitgevochten, sloegen rebellen en militairen hun tenten op in Sioma Ngwezi. Ze aten alles op wat er voor de loop van hun geweer kwam en verkochten ivoor voor harde cash. Nu is het er rustig en vinden olifanten hun weg weer naar het park en hopelijk op termijn naar Kafue.
Honderd jaar geleden waren er drie tot vijf miljoen Afrikaanse olifanten. Nu zijn het er nog hooguit 415.000. Het aantal Aziatische olifanten is in een eeuw tijd meer dan gehalveerd; er zijn er nog hooguit 50.000. WWF heeft een speciaal programma om de olifant te behoeden voor uitsterven. Of, beter gezegd, om de lokale bevolking daarbij te helpen. Dat gebeurt via veilige zones met extra bewaking, goede wetten, bestrijding van illegale handel én indamming van het mens-dierconflict.
De beste buren zullen mensen en wilde dieren misschien nooit worden, maar naast elkaar leven is goed te doen. De meeste mensen begrijpen heus wel dat de olifanten, ijsberen, wolven, sneeuwluipaarden, berggorilla’s en tijgers er niet op uit zijn om hen te pesten. Vreedzaam naast elkaar leven kan op verschillende manieren. Verscheidene organisaties hebben op dit gebied wereldwijd al veel bedacht, getest en in praktijk gebracht. Dat gebeurt altijd samen met specialisten en met de lokale bevolking. Elk dier en elke plek vraagt immers om een andere oplossing. Bovendien moet zo’n maatregel betaalbaar zijn.
Inmiddels zijn er wereldwijd op veel plekken landbouwgebieden beschermd door elektrische hekken, dorpen met diepe greppels eromheen, aangepaste nachtverblijven voor huisdieren en schijnwerpers die werken op sensoren. Maar ook minder voor de hand liggende oplossingen blijken goed te werken.
Zo houden olifanten niet van bijen en van de rook van brandende chilipepers moeten ze evenmin iets hebben. Maar de dieren verjagen met dit soort trucjes is niet altijd nodig. Je kunt hun zoektocht naar voedsel ook in goede banen leiden. Bijvoorbeeld door een deel van het land intact te laten, zodat de dieren in de natuur eten vinden. Dat werkt natuurlijk alleen als boeren genoeg inkomen binnenhalen met de rest van hun land. Daarom leren ze nu met hulp van WWF slimmere landbouwmethodes te gebruiken waarmee ze grotere opbrengsten hebben met minder land. Zo gaan de boeren én de olifanten er op vooruit.
In Sioma heeft boer Sipalo Mubita hogere opbrengsten van zijn maisvelden dankzij slimme landbouwtechnieken die WWF heeft geïntroduceerd © Gareth Bentley / WWF USJe zou het misschien niet zeggen, maar de situatie is hier niet heel anders dan in veel landen in Afrika en Azië. Ook in Nederland komen wilde dieren voor. En ook in Nederland is hun leefgebied beperkt, waardoor mens en dier nogal eens in elkaars vaarwater zitten.
Sommige wilde dieren schaden, net als in ontwikkelingslanden, onze bron van inkomsten. Denk aan de vos op kippenjacht, de gans die zich te goed doet aan een lap sappig gras en het wilde zwijn dat een golfbaan omploegt of een ziekte binnenbrengt bij een varkenshouderij. Hun zoektocht naar voedsel treft ondernemers in de portemonnee.
Andere wilde dieren brengen – zonder dat te willen – mensenlevens in gevaar. Herten en reeën kunnen bijvoorbeeld plotseling voor je auto opduiken en een ongeluk veroorzaken. Of dassen en muskusratten, die gangen en holen graven in de dijken die ons moeten beschermen tegen hoog water. En inmiddels laat ook de wolf zich weer zien in Nederland. Dat beschermde dier doet zich veelal te goed aan wilde dieren, maar ook aan schapen. En hij zegt evenmin nee tegen geiten, jonge paarden en runderen. Om de schade te beperken adviseert de overheid boeren om elektrische hekken te plaatsen, kuddewaakhonden aan te schaffen en vee ‘s nachts op stal of in een veilige nachtweide te zetten.
Het mens-dierconflict in Nederland wordt veelal net zo bestreden als in Afrika en Azië:
Ontvang inspiratie, acties, duurzame tips en het laatste natuurnieuws van WWF in je mail én krijg 10% korting in onze duurzame webshop (inschrijven mag vanaf 16 jaar, korting is van toepassing op hele assortiment met uitzondering van Bosje Bomen en alle boeken).
