De Nederlandse Bonenatlas: Bonen bieden oplossingen voor natuur en landbouw

WWF - vooral mijn collega Floor - heeft samen met Strootman Landschapsarchitecten en Louis Bolk Instituut voor duurzame landbouw in kaart gebracht waar in Nederland het beste bonen geteeld kunnen worden. Hiermee willen we akkerbouwers, bedrijven in de keten en supermarkten inspireren om vooral te investeren in bonen van eigen land. We werken daarvoor samen met de BeanDeal en met de Nederlandse Eiwitboeren.

Bonenatlas

Het rapport wordt op social media nu al de ‘Bonenatlas’ genoemd. Het kijkt naar ‘het geografisch potentieel van droog te oogsten vlinderbloemige eiwitgewassen, om bij te dragen aan het oplossen van de ruimtelijke opgaven in Nederland.’ 

Of met simpele woorden: Wat zijn in Nederland de beste gebieden om bonen te telen, als je rekening houdt met alle uitdagingen op gebied van natuur en landbouw. Klinkt prachtig toch? Maar ik ben misschien vooringenomen, want ik heb een fetisj voor landkaarten! Niets mooier dan van bovenaf de verbanden te zien in onze leefwereld.

Het doel van het rapport is om de beste locaties en methoden voor bonenteelt letterlijk ‘in kaart te brengen’, rekening houdend met landschappelijke kenmerken, productiepotentieel en uitdagingen op het gebied van biodiversiteit, klimaat, water, bodemdaling en verstedelijking. Hierbij focust het rapport zich op vier type bonen die veel potentie hebben in het Nederlandse klimaat: veldbonen, lupine, soja en droogbonen (zoals bruine bonen, kidneybonen en kapucijners). Die veelzijdigheid vind ik aansprekend, je kunt in je menu letterlijk alle kanten op met deze bonen.

Biodiversiteit

Het mooie is dat de teelt van deze hele lekkere (!) bonen bovendien ook bijdraagt aan herstel van biodiversiteit. De bloemen trekken insecten zoals bijen en vlinder aan, de wortels verbetering de water- en bodemkwaliteit en ze hebben minder klimaatbelasting vergeleken met andere gewassen.

En bonenplanten dragen bij aan de vruchtbaarheid van de bodem: ze zetten stikstof om in eiwit door hun samen te werken met  bacteriën. Om echt een bijdrage te leveren aan herstel van biodiversiteit is het belangrijk niet zomaar meer bonen te telen, maar dat ook op een duurzame manier te doen, bijvoorbeeld zonder bestrijdingsmiddelen.

Als we rekening houden met grondsoorten, grondwaterstanden en zuurgraad van de bodem, komen we uit op 5 specifieke regio’s waar bonenteelt veel kansen heeft:

• In de jongere en oudere zeekleipolders in Zeeland, kop van Noord-Holland, Friesland en Groningen en de droogmakerijen en Zuiderzeepolders zien we vooral kansen voor lupine, veldbonen en droogbonen
• De zuidelijke zandontginningen van Brabant zijn geschikt voor lupine, droogbonen en soja
• In de Noordelijke Veenkoloniën zien we kansen voor lupine, veldbonen en droogbonen.

Nieuw rapport

WWF is begonnen die puzzel in elkaar te leggen met een schets van 6 type landen en 20 hefbomen waarmee je de stukjes op de juiste plek kan schuiven. Dat lees je in het nieuwe rapport Solving the Great Food Puzzle 2.0.  Er zijn veel betrokken partijen, zoals overheid, bedrijven, consumenten, onderzoekers, organisaties en supermarkten. Het lijk erop alsof ze allemaal wel met die puzzel bezig zijn, maar dat ieder probeert zijn eigen stukje te passen, zonder dat het overzicht en de coördinatie aanwezig is. De één wil alle groene stukjes, de tweede zit naar de lucht te staren, terwijl weer een ander de randen opzoekt.

Om die puzzel te maken hebben we wetenschappers alle landen laten indelen in zes type voedselsystemen (Nederland is type 5, zie rapport) en de belangrijkste hefbomen op een rijtje te zetten. Ze hebben veel experts gevraagd om deze te ordenen op welke het meeste bijdragen aan transformatie naar een duurzame productie en consumptie en welke het beste wetenschappelijk onderbouwd zijn. Daarbij vielen een aantal puzzelstukken op hun plaats.

Krachtige overeenkomsten en financiële maatregelen

De experts schetsen een duidelijk plaatje. Nederland is het meest gebaat bij:

• het sluiten van krachtige overeenkomsten (afspraken, convenanten, akkoorden) op nationaal niveau;  
• het doorvoeren van financiële maatregelen, zoals het heroriënteren en verhogen van subsidies voor duurzame productie, duurzaam inkopen;
• het invoeren van prikkels en belastingen om consumptie duurzamer te maken.

Er is ook bijvoorbeeld veel steun voor het promoten van plantaardige eiwitbronnen, zoals bonen, en het herstellen van biodiversiteit (ook diversiteit op boerderijen en variatie op je bord).

Verplichtingen en mogelijkheden 

De Nederlandse overheid heeft internationale verplichtingen op het gebied van klimaat (via Nationally Determined Contributions), en biodiversiteit (via National Biodiversity Strategy and Action Plans). Als eerste stap zou ze de aanbevelingen uit het rapport kunnen overnemen.

Een klimaatakkoord versie 2 en een nieuwe strategie om onze voetafdruk van consumptie te halveren liggen dus wat mij betreft voor de hand. Alleen zo maakt het nieuw ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur haar ambitie waar om te werken aan ‘duurzaam voedsel, waardevolle natuur en een vitaal platteland. Voor de huidige en toekomstige generaties’.

Mooi plaatje

Zie je het mooie plaatje al verschijnen? Ik zie een beeld met de prachtige Veluwe - mijn achtertuin - om te wandelen tussen veel vogels, zoogdieren en vlinders, een afwisselend agrarisch landschap met boerenkolen, veldbonen, boekweit, spelt, koolzaad, weides met koeien en notenbomen en voedselbossen. Ik zie winkels met een ruime keuze aan Hollandse verse fruit en groenten, verspakketten met Ecoscore A aan huis en overwegend plantaardige kantines en terrasjes met lokaal biobier en fairtrade koffie. Wat zie jij voor een landschap verschijnen? Alleen met elkaar kunnen we alle puzzelstukjes op zijn plaats leggen.

De atlas geeft ook een impressie hoe landschappen er zien, als er op een natuurpositieve manier bonen geteeld gaan worden.

Ondanks alle voordelen, is het voor boeren nog lastig om meer bonen te telen. Op dit moment is de winst vergeleken met andere gewassen nog niet hoog genoeg is om economisch aantrekkelijk te zijn. Daar hebben boeren hulp bij nodig. Dat kunnen ze niet alleen. Bijvoorbeeld met een gegarandeerde afzetmarkt via Nederlandse supermarkten en cateraars, en in een combinatie met andere meer renderende teelten. Ook langjarige vergoedingen voor boeren om meer natuur op hun bedrijf te realiseren, kunnen ervoor zorgen dat bonenteelt in Nederland een succes wordt. Er is genoeg potentieel om alle Nederlandse consumenten één (zoals aanbevolen door het Voedingscentrum) of meer keren per week een variatie aan Nederlandse bonen te kunnen laten eten!

Positief voor de boer, positief voor jouw als consument en positief voor de natuur! Maar bovenal, ze zijn gewoon lekker! Bij ons staan ze vaak meerdere keren per week op het menu, en niet alleen de veldertjes zoals mijn moeder die maakte, maar ook lupinebonen in een salade: en ja, ook die groeien tegenwoordig in Nederland. Zoek je ook nog inspiratie? We hebben genoeg recepten voor jou!